Ντεγκά, Εντγκάρ

(Edgar Degas, Παρίσι 1834 – 1917). Γάλλος ζωγράφος, χαράκτης και γλύπτης. Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του 19ου αιώνα. Όπως και ο Μανέ, ανήκε σε παλιά αστική οικογένεια (ο πατέρας του ήταν πλούσιος τραπεζίτης) και, παράλληλα με την κλασική παιδεία του, ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τη σύγχρονη ζωή. Αν και το όνομά του συνδέεται σήμερα, καθώς και του Μανέ, με τον ιμπρεσιονισμό, η διαμόρφωσή του ήταν πολύπλευρη. Μαθητής από το 1855 της σχολής καλών τεχνών, διατήρησε σε όλη του τη ζωή έναν ανεπιφύλακτο θαυμασμό για τον Ενγκρ, τον μεγάλο εκπρόσωπο του γαλλικού κλασικισμού. Με τα διδάγματα του Ενγκρ, ο Ν. διαμορφώθηκε στη σχολή του Λαμότ και τον πλησίασε αρκετά με το εξαιρετικά λεπτό και διεισδυτικό σχέδιο των νεανικών του κυρίως προσωπογραφιών. Η επίδραση αυτή διακρίνεται σε ένα από τα πρώτα αριστουργήματ του, τη συλλογική προσωπογραφία της συγγενικής του οικογένειας Μπελέλι (1859, Παρίσι, Μουσείο Λούβρου), πίνακας, στον οποίο φαίνεται ακόμα η μελέτη των Ιταλών ζωγράφων του 15ου και του 16ου αι. Ο Ν. αντέγραφε συχνά τα έργα των μεγάλων Ιταλών, στα επανειλημμένα ταξίδια του στην Ιταλία, όπου ο πατέρας του (ιταλικής καταγωγής) είχε αρκετούς συγγενείς, καθώς και ένα υποκατάστημα της τράπεζάς του στη Νάπολη. Ακόμα και οι τίτλοι των πρώτων έργων που παρουσίασε ο Ν. στο Παρίσι («Νεαρές Σπαρτιάτισσες ασκούμενες στην πάλη», 1860) μαρτυρούν ότι ξεκίνησε ως κλασικός ζωγράφος. Αλλά αρκετά νωρίς, ο θαυμασμός για τις ιαπωνικές χρωμολιθογραφίες, η γνωριμία του με τον Μανέ το 1862 και η στενή φιλία του με τον Ντιραντί (το συγγραφέα και θεωρητικό του ρεαλισμού, που έγινε ένας από τους κυριότερους υποστηρικτές του ιμπρεσιονισμού) τον οδήγησαν στον αληθινό του δρόμο. Συμμετείχε πάντοτε στις συγκεντρώσεις του Cafe Guerbois, οι οποίες είχαν μεγάλη σημασία για τη διαμόρφωση της ομάδας των ιμπρεσιονιστών. Και ενώ με τη σκληρή ειλικρίνειά του, το αφιλοκερδές πάθος του για την τέχνη και την παιδεία του δεν άργησε να γίνει μια σχεδόν μυθική προσωπικότητα, οι καλλιτεχνικές του προτιμήσεις πλούτισαν την παραγωγή των ιμπρεσιονιστών (με τους οποίους εξέθεσε τακτικά από το 1874 έως το 1866) με πίνακες εντελώς προσωπικού ύφους. Αντίθετα από τον Μονέ και τον Πισαρό, πραγματικούς κληρονόμους του πνεύματος της απόλυτης υποταγής στη φύση, που εκπροσωπούσε ο Κορό και η σχολή της Μπαρμπιζόν, ο Ν. ενδιαφέρθηκε ελάχιστα για το τοπίο και στράφηκε στα θέματα του θεάτρου, του κοσμικού περιβάλλοντος των ιπποδρομιών και στις σκηνές της παρισινής ζωής, που είχαν γοητεύσει και τον Ντομιέ. Από το φως του ήλιου προτίμησε πάντοτε το φως της σκηνής, επειδή έδινε στις ανθρώπινες μορφές τα πιο απροσδόκητα σχήματα. Αν και αργότερα ο Ν. δέχτηκε από την τοπιογραφία τη μεγαλύτερη τεχνική κατάκτησή της, τη διαίρεση του χρώματος, η κυριότερη συμβολή του στον ιμπρεσιονισμό ήταν η αναζήτηση τρόπων έκφρασης, της κίνησης. Η συνθετική τάση του Ν. είναι να συλλάβει το στιγμιότυπο, ό,τι πιο εφήμερο και φευγαλέο υπάρχει στην πραγματικότητα, φτάνοντας έτσι σε αποτελέσματα εκπληκτικά μοντέρνα, σχεδόν κινηματογραφικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το περίφημο Γραφείο βαμβακιού στη Νέα Ορλεάνη (1873), μια σκηνή μοντέρνας ζωής που ζωγράφισε σε ένα ταξίδι του στην Αμερική, με την αντικειμενικότητα ενός Βερμέερ. Το έργο αυτό, με την εξαίρετη περιγραφική του δύναμη, δίνει την ώθηση σε όλη τη νατουραλιστική, σχεδόν ρεαλιστική, παραγωγή του καλλιτέχνη, ο οποίος σε εκατοντάδες ελαιογραφίες, παστέλ και σχέδια πραγματοποιεί μια αντικειμενική ανάλυση της σύγχρονης κοινωνίας. Είναι εικόνες από τη ζωή του λαού (Οι Σιδερώτρες), σκηνές κοινωνικής κατάπτωσης (Το αψέντι, 1877-78), γυναικεία γυμνά, ζωγραφισμένα χωρίς καμιά εξιδανίκευση την ώρα της τουαλέτας τους, μέσα στο λουτρό, όταν σκουπίζονται ή χτενίζονται σαν «γάτες που γλείφονται» (Η περιποίηση των ποδιών, 1875). Αλλά το ακόρεστο ενδιαφέρον του για την κίνηση τον φέρνει κυρίως στον ιππόδρομο και στο μπαλέτο. Ερευνά τη σκηνή σε όλη την έκταση της δραματικής και χορογραφικής πράξης, επιμένοντας στην αντίθεση ανάμεσα στη λάμψη της σκηνής και στη φυσική προσπάθεια των χορευτριών. Το ίδιο στο τσίρκο ή στο καμπαρέ αναλύει ωμά τις παράξενες κινήσεις των τραγουδιστών και των ακροβατών. Η εκτέλεση των έργων, βασισμένη ουσιαστικά στο σχέδιο, διατηρείται κλασική έως το 1878-80. Αργότερα η τεχνική του γίνεται πιο ελεύθερη, με διακεκομμένες πινελιές και αντλεί από τις ιμπρεσιονιστικές αναλύσεις των χρωμάτων βίαιες αρμονίες, ιδιαίτερα στους πίνακες με αναβάτες και τραγουδίστριες. Σε ανάλογα αποτελέσματα φτάνει κάποτε ο Ν. και με την τεχνική του παστέλ, με την οποία ασχολήθηκε ιδιαίτερα στα τελευταία του χρόνια, από το 1886 και ύστερα, όταν η όρασή του ελαττώθηκε σημαντικά. Η ίδια αιτία (η οποία από το 1898 τον ανάγκασε να σταματήσει τη ζωγραφική) τον οδήγησε στη γλυπτική. Σε αυτήν επιδόθηκε με αποτελέσματα υψηλού επιπέδου και άφησε πάνω από 70 κέρινα προπλάσματα χορευτριών και αλόγων που χυτεύθηκαν στον χαλκό μετά τον θάνατό του. Ο Ν. ήταν και πολύ καλός χαράκτης· τα έργα του με ακουα-φόρτε και οι μονοτυπίες του είναι φημισμένα. Εντγκάρ Ντεκά: «Αναβάτες κάτω από την βροχή», τμήμα. Ο πίνακας ζωγραφισμένος γύρω στο 1881, ανήκει στη σειρά των «Αναβατών», στην οποία ο καλλιτέχνης έχει αναπτύξει, παρατηρώντας από το φυσικό τις ιπποδρομίες, τις αναζητήσεις του για τα προβλήματα της κίνησης (Γλασκόβη, Πινακοθήκη). Ο Εντγκάρ Ντεκά υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους Γάλλους ζωγράφους του 19ου αι. Εντγκάρ Ντεκά: «Χορεύτριες». Βαθιά γοητευμένος από τα πιο ασυνήθιστα θέματα της σύγχρονής του παρισινής ζωής, ο Γάλλος καλλιτέχνης ζωγράφισε από το 1872 τους περίφημους πίνακες των «Χορευτριών», όπου διατύπωσε νέες ζωγραφικές αντιλήψεις (Παρίσι, Μουσείο των Εμπρεσιονιστών).